تحلیلی بر عملکرد سامانه (سیستم) چکاوک بانکی نسبت به اتاق پایاپای

هشدار: ذکر و باز نشر نوشتارهای من و هر نوشتاری که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و همراه با پیوند سایت و وبلاگهایم مجاز است.

هشدار: پیش از آغاز نوشتار، به اشخاصی که نوشتارهای محمد رئیسی کیا در روزنامه ها یا روی سایت شخصی صادق رئیسی کیا و… را بدون ذکر منبع، به نام خود یا دیگری به هر گونه ای منتشر می کنند متذکر می شوم که چشم به راه عواقب قانونی انتشار غیر مجاز و بدون اجازه نوشتارهایم باشند.

ذکر و باز نشر نوشتارهای من و هر نوشتاری که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و همراه با پیوند سایت و وبلاگهایم مجاز است.

در سامانه كِلِرينگ یا به اصطلاح “پاياپای چك” دارنده چک (مشتری)  براي وصول وجه چک، به یکی از شعب بانکی كه در آن حساب داشت مراجعه می نمود و چک را به همراه فرم تکمیل شده واگذاری چک، در اختيار متصدی بانک، قرار مي داد.

بانک، چک های دریافتی از مشتریان خود در سامانه پایاپای (کلر) را بر اساس بانک عامل، تفکیک و به نماینده آن بانک، تحویل می نمود.  براي وصول چك های وارده به سامانه پایاپای (کلر) شعب  بانک ها در پايان هر روز، چك های وارده را جمع آوري کرده و به مركزي به نام “اتاق پاياپای” ارسال مي نمودند. نمایندگان هر بانک در اتاق پایاپای، چك هاي مربوط به بانك خود را  جدا نموده و به شعبه ای که صادرکننده چک در آن شعبه، دارای حساب مربوطه به آن چک بود ارسال می نمودند تا از طریق آن شعبه، در صورت کفایت موجودی، وجه چک به دارنده چک پرداخت و در صورت عدم کفایت موجودی (یا سایر ایرادات مربوط به چک) گواهی عدم پرداخت، صادر گردد و در نهایت چک های برگشتی، به اتاق اسناد بانکی که وظیفه آن تسهیل در مبادله چکها وسایر اسناد اعتباری  و تسویه و واریز وجه چک های وصولی است توسط اداره پایاپای هر بانک واگذار می شد.سپس مشتری یا دارنده چک به بانک عامل مراجعه و با دادن رسید، اصل لاشه چک و اصل گواهینامه عدم پرداخت صادره را دریافت می نمود.

از جمله مشکلات این روش، کاهش کنترل بانک مرکزی بر حدود بدهکاری بانک‌ها، اشتباهات انسانی در درج اطلاعات مربوط به چک‌ها، کندی انجام عملیات مربوط به تسویه چک‌ها خصوصاً در چک‌های بین استانی، ایجاد تشکیلات عریض و طویل جهت پردازش چک‌های بین‌بانکی در سراسر کشور، تحمیل هزینه‌های زمانی، انسانی و مالی به سیستم بانکی و ریسک ناشی از حمل‌و‌نقل فیزیکی لاشه چک‌ها بود. همچنین از دیدگاه دارندگان چک، سامانه کلر، باعث از دست رفتن جنبه کیفری چک ها می گردید زیرا برای صادرکننده چک، به آسانی، قابل اثبات بود که چک وارده به سامانه کلر، وعده دار بوده و در نتیجه فاقد جنبه کیفری است. ضعف سامانه کلر در این قسمت این بود که دارنده چک (مشتری) ناگزیر بود حداقل یک روز قبل از تاریخ چک، آن را  به بانک مربوطه تحویل نماید و این بهترین نشانه برای اثبات وعده دار بودن چک های جریان یافته در سامانه پایاپای (کلر) به شمار، می رفت. چک هایی که اقدام برای وصول آنها در سامانه کلر، جریان پیدا می کرد برابر بند ه ماده 13 قانون صدور چک، امکان تعقیب کیفری صادرکننده چک، تحت عنوان چک بی محل را نداشتند.

با راه اندازی سامانه چکاوک، دیگر لازم نیست شعبه عامل بانک، اصل چک های دریافتی از مشتریان را به شعبه دیگری انتقال دهد. در سامانه مزبور، متصدی شعبه عامل بانک، به محض ارائه چکی که پشت آن توسط دارنده چک، تکمیل شده باشد از پشت و روی چک، بوسیله اسکن، تصویر، تهیه و وارد سامانه چکاوک بانکی می نماید. سپس به جای ارسال اصل چک، تصویر تهیه شده، را به شعبه مرکزی اصلی بانک صادر کننده دسته چک، ارسال می شود و در آنجا توسط بانک مذکور در صورت کفایت موجودی آن را پرداخت یا در صورت نبودن موجودی (یا سایر مسائل مربوط به ظاهر چک شامل عدم انطباق امضا، خط خوردگی یا مخدوش بودن آن و غیره) به صدور گواهی عدم پرداخت مبادرت  می کند. در این فرض؛ یعنی در مواردی که بنا به کفایت موجودی، چک، پاس (نقد) شود لاشه چک، به شعبه ای که صادرکننده چک در آنجا دارای حساب بوده است تحویل نخواهد شد بلکه در شعبه عامل، نگهداری خواهد گردید و در مواردی که منجر به صدور گواهینامه عدم پرداخت می گردد بدین شکل، عمل خواهد شد:

بانکی که صادرکننده چک در آنجا دارای حساب بوده است با توجه به اسکن چک ارسالی از سوی بانک عامل، که شامل تصویر پشت و روی چک می باشد مبادرت به صدور گواهی عدم پرداخت برابر اطلاعات درج شده در پشت  چک (نام و نام خانوادگی، شماره حساب ،نشانی و تلفن دارنده چک) می نماید. شعبه ای که صادرکننده چک در آنجا دارای حساب بوده است تصویر برگه گواهینامه عدم پرداخت را برای شعبه عامل، ارسال و بانک عامل آن را  مهر و پیوست چک می نماید و دارنده چک  با مراجعه به  شعبه ایی که چک را به آنجا تحویل داده بود (شعبه عامل)  با دادن رسید، اصل چک برگشتی و گواهینامه عدم پرداخت آن را برای اقدامات قانونی یا انجام دیگر ترتیبات مورد نظرش، دریافت می نماید.

برای درک بهتر مطلب، فرض کنید چکی صادره از بانک ملی شعبه کیانپارس شهرستان اهواز، توسط دارنده چک، به شعبه بانک ملی میدان هفت تیر تهران، برای وصول، ارائه می شود. بانک ملی شعبه میدان 7 تیر تهران، از طریق سامانه چکاوک با توجه به فرایند گفته شده، اقدام به اسکن از پشت و روی چک و ارسال تصویر آن به شعبه بانک ملی کیانپارس اهواز می نماید. سپس بانک ملی شعبه کیانپارس اهواز با فرض نبودن موجودی، اقدام به صدور گواهینامه عدم پرداخت چک کرده و اسکن گواهینامع عدم پرداخت چک را برای بانک ملی شعبه 7 تیر تهران ارسال می نماید. بانک ملی شعبه 7 تیر تهران گواهینامه عدم پرداخت دریافتی از شعبه کیانپارس اهواز را منقوش به مهر خود نموده و  اصل چک برگشتی را نیز پیوست آن می کند و به دارنده چک، تحویل می دهد.

با توجه به اینکه در سامانه چکاوک نیز گواهینامه عدم پرداخت، در حقیقت، بوسیله شعبه ای صادر می گردد که صادرکننده چک در آنجا افتتاح حساب، نموده ولی عملیات دریافت گواهینامه عدم پرداخت در شعبه محل سکونت یا کار دارنده چک، صورت می گیرد برابر رای وحدت رویه شماره 688 دیوان عالی کشور، دارنده چک می تواند بنا به اختیار خود، در دادگاه محل صدور چك، يا در دادگاه محل استقرار بانكی که صادرکننده در آنجا حساب، افتتاح کرده  یا در دادگاه محل اقامت خوانده نیز اقدام به اقامه دعوا نماید.

در جمع بندی این نوشتار می توان گفت، نوآوری سامانه چکاوک بانکی، این است که اولاً ایراد سامانه “اتاق پایاپای” که باعث سلب امکان تعقیب کیفری در بعضی موارد می شد را رفع نموده است و ثانیاً به دارنده چک، این امکان را می دهد که تا قبل از ساعت دوازده و سی دقیقه تاریخ مندرج در چک، از طریق سامانه چکاوک، اقدام به ارائه چک به بانک محل اقامت یا کار خود نموده و گواهینامه عدم پرداخت را در همان روز از همان شعبه، دریافت نماید در حالی که در سامانه “اتاق پایاپای” دارنده چک بایستی حداقل 24 ساعت، پیش از تاریخ مندرج در چک،  آن را به بانک، ارائه می نمود و معمولاً تا سه روز برای دریافت گواهینامه عدم پرداخت، منتظر می ماند.

به یادداشت های مرتبط با این موضوع، در سایت شخصی صادق رئیسی کیا که در زیر این یادداشت، آمده است رجوع و آنها را مطالعه فرمائید. یقیناً به دانش و مهارت های کاربردی شما خواهد افزود.

در صورتی که به مشاوره در زمینه ی یادداشت ها و نوشتار بالا نیاز داشتید یا به برگزاری کارگاه و دوره های آموزشی برای خود و مدیران و کارکنان شرکتتان در موارد یاد شده، علاقه مند، بودید درخواست خود را به s.raeisikia@gmail.com ارسال یا با شماره های 88321088 و 88323279 (گروه حقوقی برهان) تماس، حاصل فرمائید.

محمد رئیسی کیا

بیست و چهارم بهمن ماه 1395