اسرار تجاری و روش های حمایت از آنها

هشدار: ذکر و باز نشر نوشتارهای من و هر نوشتاری که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و همراه با پیوند سایت و وبلاگهایم مجاز است.

حفظ اسرار تجاری

ممکن است طعم دلچسب یک نوشیدنی خاص یا درمان مؤثر یک دارو یا خواص و اثر شگفت انگیز یک محصول بهداشتی و آرایشی یا تولیدات با کیفیت و ارزان یک صنعتگر موفق و پیشرو شما را به دانستن راز و رمز مربوط به آنها علاقه مند کرده باشد. اسرار تجاری

در این مسیر ممکن است با کنکاش و پس از اندکی بررسی به منابعی برای دانستن آنچه که بدنبالش بوده اید دست یافته باشید.

همچنین توصیه می‌شود:

پیشنهاد تشکیل گروه حقوقی تنظیم تعهدات در قراردادها

مقالات و مطالبی در اینترنت و کتابهایی که راز و رمز بعضی موفقیتها و شیوه های توفیق در امور را بیان کرده اند از جمله این منابع بوده اند. ولی آیا به پاسخ همه آنچه که به دنبالش بوده اید دست یافته اید ؟

قطعاً خیر.

زیرا تولید کننده نوشیدنی مورد علاقه شما یا دارویی که درمان موثر دارد و نیز مبتکری که روش و شیوه هایش توفیقات ارزنده ، بدنبال داشته برای حفظ فرمول، ایده و ابتکار خود اقدامات و مراقبتهای لازم را تدارک دیده و دسترسی عموم به آنها را ناممکن و برای اشخاص دارای دسترسی مجاز نیز شروط و قیود و ضمانت اجراهای موثری در جهت منع افشاء آنها معین کرده است و بدین ترتیب اسرار تجاری خود را که از مهمترین عوامل کسب سود و بدست آوردن بازار بوده محفوظ نگه داشته است.

در این مقوله سعی گردیده است تا به اختصار ، یکی از مباحث جدید حقوقی که ناظر به فعالیتهای اقتصادی و تجاری  می باشد تبیین گردد.

امید است  مطالب مختصر مطروحه در این مقوله روشنگر حقوق مترتبه باشد و با توجه به آنها از بروز خسارات و آسیبهای احتمالی جلوگیری گردد.

شاید با شنیدن عبارت « اسرار تجاری» ذهن ما بلافاصله به مبحث «مالکیت معنوی» رجوع کند. اما بین اسرار تجاری و مالکیت معنوی تفاوتهایی وجود دارد که آنها را از هم متمایز می کند .

حقوق مالکیت معنوی چیست؟

حقوق مالکیت فکری یا معنوی عبارت است از حقوق مربوط به آفرینش ها و خلاقیت های فکری در زمینه های علمی ، صنعتی ،ادبی و هنری که دولت به پدید آورندگان آنها حق انحصاری بهره برداری را برای مدت معین به منظور جلوگیری  از استفاده غیر مجاز دیگران اعطاء می نماید.^(۱)

اسرار تجاری چیست؟

اسرار تجاری ، فرمول ، رویه ، فرآیند ، طرح ، ابزار ، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب و کار برای به دست آوردن مزیتی نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرد .

اسرار تجاری نوعی مالکیت فکری  محسوب و به صاحب آن حق انحصاری دائمی را در بهره برداری از اطلاعات مذکور می دهد ^{(۲ )} و این امر بدان معنا است که به محض افشای این اطلاعات ، اشخاص ثالث می توانند مستقلاً از آنها بهره برداری نمایند و این درست در نقطه مقابل حق اختراع که نوعی مالکیت معنوی است قرار دارد که دارای مدت حمایت محدودی است (عموماً ۲۰ سال)  و حمایت از آن در قبال افشاء اطلاعات مربوط نزد عموم به عمل می آید . ^{(۳ )}

به عبارتی اسرار تجاری هر نوع اطلاعات ارزشمندی است که دارای ارزش مستقل اقتصادی باشند بدون آنکه نزد عموم مورد شناسایی واقع شده باشند مشروط به آنکه:

اولاً: این اطلاعات به صاحب خود امتیاز رقابتی در بازار تجاری اعطاء کند و بازرگان با استفاده از این اطلاعات بتواند در عرصه رقابت تجاری وزنه را به نفع خود سنگین تر نماید.

ثانیاً: برای حفظ آنها از تهدید افشاء و دستبرد ، اقداماتی بوسیله صاحب این اسرار و اطلاعات صورت گیرد تا از نشر آن نزد عموم یا نزد رقبای تجاری جلوگیری شود.^(۴)

بنابراین حقوق مالکیت معنوی با ثبت اختراع بوجود می آید و پس از ثبت تا مدت معینی مورد حمایت قانون قرار می گیرد و افشاء اختراع پس از ثبت و آگاهی عمومی از آن فی نفسه ضرری را متوجه صاحب اختراع  نمی کند. اما اسرار تجاری اساساً توسط هیچ نهادی  به ثبت نمی رسد و حفظ آنها بیشتر به اقدامات و مراقبتهای صاحب اسرار تجاری بر می گردد. افشاء اسرار تجاری آنها  را فاقد ارزش می کند . این اسرار تا زمانی مورد حمایت قرار دارند که شایسته تعریف اسرار تجاری باشند .

معیارهای تعیین و تشخیص اسرار تجاری

هر اطلاعاتی را نمی توان جزء اسرار تجاری دانست. معمولاً تشخیص اینکه اطلاعات موجود جزء اسرار تجاری هستند یا خیر با معیارهای ذیل انجام می شود:

الف) اسرار تجاری نباید به آسانی توسط عموم قابل شناسایی یا تعیین باشند .( مانند فرمول نوشابه های کوکا کولا که قریب ۱۰۰سال است به عنوان اسرار تجاری محفوظ مانده است. )

ب) این اطلاعات باید دارای ارزش اقتصادی مستقل در بازار باشند و از نظر عرف تجاری به دارنده ی خود مزیت و اعتبار اقتصادی ببخشند.

ج) اطلاعاتی که توسط رقبای  تجاری مورد شناسایی واقع شده اند و آنها نیز از طرق صحیح به آنها دست یافته اند نمی توانند به عنوان اسرار تجاری محسوب شوند.

راههای حمایت از اسرار تجاری

تا زمانی که صاحب اسرار تجاری اقدامات معقولی برای حفظ اطلاعات به نحو سری انجام دهد و این اسرار محرمانه باقی بماند دارای ارزش اقتصادی هستند.

روشهایی که جهت حفظ اسرار تجاری  وجود  دارند  به قرار ذیل می باشند:

۱) ایجاد امنیت فیزیکی و معقول  به نحوی که دسترسی افراد غیر مجاز به اسرار تجاری و سرقت آنها را ناممکن گرداند.

۲) انعقاد قرارداد عدم افشاء با اشخاصی که بصورت مجاز و در حد لازم به اسرار تجاری دسترسی دارند. ولی بایستی متعهد شوند تا از افشاء آن و جاسوسی صنعتی و تجاری خودداری کنند.

مقررات داخلی ایران که حمایت از اسرا‌‌‌ر تجاری را مورد توجه قرارداده اند

۱) ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی : اطباء و جراحان و ماماها و دارو فروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه محرم اسرار می شوند هرگاه در غیر از موارد قانونی اسرار مردم را افشاء کنند به سه ماه و یک روز تا یکسال حبس یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شوند.

۲) به موجب مقررات جاری کشور ، وکلاء دادگستری ، کارشناسان رسمی دادگستری ، کارگزاران بورس اوراق بهادار، سردفتران و دفتر یاران اسناد رسمی ، مأموران تشخیص و سایر مراجع مالیاتی ، مترجمان اسناد رسمی بایستی اسراری را که بواسطه وکالت از طرف موکل و نیز اسراری را که در اثر انجام شغل خود و مراجعه  ارباب رجوع و اسرار مؤدیان مالیاتی و اسراری را که در اثر امر ترجمه بدان واقف می شوند حفظ کنند و برای افشاء اسرار یادشده مجازاتهای قانونی در نظر گرفته شده است .

۳)  ماده ۶۴ قانون تجارت الکترونیک ایران : به منظور حمایت از رقابت های مشروع و عادلانه در بستر مبادلات الکترونیکی ، تحصیل غیر قانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه ها و موسسات برای خود و یا افشاء آن برای اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب و مرتکب به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.

ماده ۶۵ قانون مذکور در مقام تعریف اسرار تجاری الکترونیکی اشعار می دارد:

اسر‌‌‌ار تجاری الکترونیکی داده پیامی است که شامل اطلاعات ، فرمول ها ، الگوها ، نرم افزارها و برنامه ها، ابزار و روش ها، تکنیک ها و فرایندها ، تالیفات منتشر نشده ، روش های انجام تجارت و دادو ستد ، فنون ، نقشه ها و فراگردها، اطلاعات مالی ، فهرست مشتریان، طرح های تجاری و امثال این ها است که به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی بوده و در دسترس عمومی قرار ندارد و تلاش های معقولانه ای برای حفظ و حراست از آنها انجام شده است.

۴)  ماده ۴۵ قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه موسوم به قانون اجرای سیاستهای اصل ۴۴ قانون اساسی اشعار می دارد:

اعمال ذیل که منجر به اخلال در رقابت می شود ممنوع است :

بند ح: ترغیب ، تحریک و یا وادار ساختن یک یا چند سهامدار ، صاحب سرمایه ، مدیر یا کارکنان یک بنگاه با شرکت رقیب از طریق اعمال حق رأی ، انتقال سهام، افشاء اسرار، مداخله در معاملات بنگاه ها و یا شرکتها یا روش های مشابه دیگر به انجام عملی که به ضرر رقیب باشد.

نکته : نظر به لزوم حفظ اسرار تجاری هر شرکتی می تواند از اطلاعات محرمانه خود از طریق قراردادهای عدم افشاء با کارکنان خود ، در محدوده مقررات قانون کار، حمایت به عمل آورد. همچنین می توان طرف های قرارداد را با درج شرایطی در قرارداد ملزم به عدم افشاء اسرار تجاری و عدم ارائه آنها به سائر افراد نمود و بدین وسیله از افشاء اسرار تجاری از جمله در محیط های مجازی ممانعت نمود. همچنین می توان شرط نمود در صورتی که اسرار مورد نظر توسط ایشان افشاء گردد افشاء کننده مکلف به جبران کلیه خسارات احتمالی وارده گردد و  وجه التزام مؤثری را در قبال تخلف از شرط معین نمود.

منابع

۱)    پیش در آمدی بر مالکیت معنوی – حسینعلی امیری vekalat.org

۲)    همان مأخذ

۳)    همان مأخذ

۴) اسرار تجاری و نحوه حمایت از آن ( همکاران سیستم )

۵) بانک اطلاعات مقالات حقوقی دکتر علی مکرم : اسرار تجاری و حمایت از آنها سولماز عباسی و پرستو مهدی پور قزوینی

همچنین بخوانید:

قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی